@misc{Samsonov_Vladimir_Wizerunek_2024,
 author={Samsonov, Vladimir},
 abstract={W ciągu ostatnich trzydziestu lat na rosyjskim rynku literackim pojawiło się niemało utworów, które sięgają po tematy związane z historią Polski, dziejami stosunków polsko-rosyjskich i współczesnych relacji między Polską a Rosją. Do analizy zostały wybrane utwory, napisane po rosyjsku i opublikowane w renomowanych rosyjskich wydawnictwach, niezależnie od miejsca zamieszkania autorów. Warto jednak podkreślić, iż wszystkich pisarzy, których dzieła zostały poddane interpretacji literaturoznawczej w niniejszej rozprawie doktorskiej, łączy to, że ich twórczość skierowana jest do odbiorcy rosyjskiego mieszkającego w Federacji Rosyjskiej. Wśród tych autorów znaleźli się: Leonid Borodin, Władimir Kozłow, Ludmiła Ulicka, Dina Rubina, Boris Akunin, Jewgienij Wodołazkin, Władimir Medinski, Artiemij Leontjew oraz inni. Wspólną cechą analizowanych utworów jest to, że każdy z nich odwołuje się do przeszłości: zarówno bardzo odległej (XVII w.), jak i niedalekiej (XX wiek oraz pierwsza dekada lat 2000.). Niektóre utwory rzeczywiście nadają się do określenia jako powieść historyczna (w szerokim rozumieniu), inne zaś zawierają wątki historyczne jako tło akcji albo historia pojawia się w nich w efekcie różnych zabiegów artystycznych. W związku z powyższym można mówić o swego rodzaju korelacji między wprowadzeniem do tekstu postaci Polaków a czasem fabuły. Merytoryczne nastawienie autorów na przeszłość i próba podjęcia dyskusji na tematy trudne wpisuje wybrane powieści (mimo braku wielu ich tłumaczeń na języki obce, w tym polski) w szerszy kontekst literatury światowej, co stało się wspólnym problemem dla Wschodu i Zachodu, szczególnie po zakończeniu zimnej wojny i rozpadzie Związku Radzieckiego. Dogłębna analiza wątków zawartych w wybranych utworach doprowadziła do wystosowania trójczłonowej koncepcji interpretacyjnej „Czas — Przestrzeń — Człowiek”, każdemu z tych zagadnień został przedzielony osobny rozdział. Pierwszy rozdział „Czas” poświęcony jest czasowi akcji poszczególnych powieści. Wątki polskie zostały zinterpretowane z pozycji czasu realnego, które określa współistnienie i kolejne zmiany istniejących w rzeczywistości obiektów, procesów oraz wydarzeń dziejowych, czasu konceptualnego, które jest rozumiane jako abstrakcja służąca do uporządkowania wyidealizowanych wydarzeń, oraz z perspektywy czasu perceptualnego, gdyż jest ono warunkiem współistnienia i zmiany doznań, odczuć oraz innych aktów psychicznych jednostki (zarówno twórcy powieści, jak i jej odbiorcy). Analizując kolejne okresy historyczne od Wielkiej Smuty na Kremlu aż do drugiej dekady lat 2000., które w literaturze występują jako czas akcji, zostały wyodrębnione i zinterpretowane najbardziej osobliwe przemyślenia pisarzy o Polsce, jej mieszkańcach oraz specyfice stosunków polsko-rosyjskich. We wzmiankach o perypetiach dziejowych wyłania się ambiwalentny obraz Polski, mający cechy zarówno negatywne, jak i pozytywne oraz neutralne. Najwięcej pejoratywnych skojarzeń z Polakami jako wrogami rosyjskiej państwowości i głównymi wichrzycielami dziejów znajdujemy w literaturze aktualizującej czas Smuty. Często związane to jest z osobowością autora, który podporządkowuje swoją twórczość dominującym tendencjom w polityce społecznej współczesnej Rosji. Jednocześnie dochodzimy do wniosku, iż Polak najeźdźca jest najbardziej zrozumiałym dla czytelnika obrazem z okresu zamętu a przełomie XVI-XVII ww. nawet w utworach pisarzy, którzy mocno sprzeciwiają się obecnej władzy na Kremlu. W późniejszych okresach pojawia się coraz więcej pozytywnych skojarzeń z polską kulturą, historią, społeczeństwem i polityką, również zagraniczną. Zupełnie nowym dla literatury rosyjskiej staje się obraz bezbarwnej Polski, pozbawiony skojarzeń historycznych i kulturowych; dotyczy to przede wszystkim wątków, znajdujących się w dziełach, których za czas akcji posłużyły wczesne lata 1990.},
 abstract={Drugi rozdział „Przestrzeń” dotyczy przestrzeni, w której rozgrywa się akcja analizowanych utworów. Podobnie jak czas, przestrzeń potrzebuje charakterystycznego klucza interpretacyjnego, za który posłużyła koncepcja zaproponowana przez amerykańskiego filozofa Arnolda Berleanta. W zależności od osobliwości relacji wzajemnych bohatera literackiego i otaczającego go świata wyodrębnić można dwa poziomy zaangażowania jednostki w przeżywanie krajobrazu: obserwacyjny oraz partycypacyjny. Na tej podstawie scharakteryzowane zostały obrazy Polski jako terenu geograficznego, klimatycznego czy urbanistycznego. Zawarte w tekstach metafory oraz symbole, przeanalizowane w tym rozdziale, również sygnalizują o heterogenicznym wizerunku Polski, a także jej poszczególnych miejscowości, takich, jak Warszawa, Kraków, Oświęcim, Kielce, Częstochowa oraz innych. W rozdziale trzecim, zatytułowanym „Człowiek” analizie zostały poddane znalezione w literaturze typy charakterystyczne Polaków. Jest to przede wszystkim Polak-innowierca (człowiek obcy religijnie prawosławiu), który niejednokrotnie występuje pod postacią Polaka katolika, negatywnie nastawionego do wyznawców innych odłamów chrześcijaństwa, a także Polaka najeźdźcy, wroga, wichrzyciela smuty. Kolejnym wariantem bohatera kojarzonego z Polską staje się Polak-kochanek. W literaturze po roku 1991 pojawia się on w nowej, nietradycyjnej dla literatury rosyjskiej odsłonie, ponieważ przestaje być kojarzony z takimi cechami, jak uprzejmość, łagodność i uprzejmość wobec kobiet, i staje się mężczyzną, dla którego ważniejsza jest zmysłowa seksualność niż uczucia platoniczne. Jest on także nierozerwalnie związany z innymi wątkami, jednak najważniejszym aspektem jego osobowości staje się niwelowanie jego „polskości”, kosmopolityzm, oderwanie od nurtujących polskie społeczeństwo spraw, co trzeba wytłumaczyć specyfiką światopoglądową autora powieści oraz fabularnymi perypetiami. Osobne miejsce zajmują fizyczne oraz psychologiczne portrety realnych postaci historycznych, takich, jak Janusz Korczak czy Maryna Mniszech. Należy szczególnie podkreślić pietyzm i dokładność, z którymi pisarzy rosyjscy podchodzą do wprowadzenia tych bohaterów do fabuły powieści. Tak oto obraz Korczaka w powieści Artiemija Leontjewa Warszawa, Elohim zbliżony jest do obrazu człowieka świętego, człowieka z otwartym sercem, zdolnego do zaofiarowania siebie. Jak pokazują badania naukowe i analiza książek biograficznych, jest to tradycyjny obraz genialnego polskiego pedagoga żydowskiego pochodzenia dla współczesnego społeczeństwa rosyjskiego. Z kolei literacki obraz Maryny Mniszech wyróżnia się wielowymiarowością. Postać ta pojawia się jako symbol kobiecej władzy, ambicji i tragizmu. Zarówno pisarze klasyczni, jak i współcześni różnie interpretują jej rolę w czasie Wielkiej Smuty: jedni widzą w niej przebiegłą intrygantkę, inni – ofiarę okoliczności, niemniej niezmiennie Maryna to bohaterka, której los jest ściśle związany z przełomowym momentem w historii Rosji, jakim była znienawidzona przez Rosjan „interwencja Polaków” w okresie Smuty. W kontekście realnej historii wizerunek Maryny stał się istotnym elementem refleksji rosyjskich pisarzy na temat władzy, moralności oraz kruchości i przemijalności ludzkiego losu, jednocześnie jest on pełen zmysłowości, intymności, co przede wszystkim znajduje odzwierciedlenie w fizycznych portretach i opisach Maryny. Niniejsza rozprawa pokazała, że stare uprzedzenia i wielowiekowe stereotypy na temat Polski i Polaków nadal mają ogromny wpływ na współczesną rosyjską literaturę piękną. Zmieniły się jedynie akcenty, jakie pisarze kładą na różne postacie i epoki, w szczególności dotyczy to wątków polsko-rosyjskich z odległych czasów. Badania przeprowadzone w ramach niniejszej rozprawy wykazały, że współczesna rosyjska proza stanowi istotną przestrzeń dialogu pokoleniowego i etnicznego pomiędzy kulturami rosyjską a polską.},
 type={rozprawa doktorska},
 publisher={Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie},
 title={Wizerunek Polaków i Polski we współczesnej literaturze rosyjskiej po roku 1991},
 address={Częstochowa},
 year={2024},
 language={pol},
}