Edition description
Co z tym grodziskiem, czyli o wynikach badań archeologicznych na górze Na Wale w Mstowie
-
Subject:
- góra Wał ; Mstów ; Częstochowa ; region ; archeologia
-
Description:
Abstract:
- W miejscowości Mstów w powiecie częstochowskim znajduje się wzniesienie o nazwie Na Wale. Według podań na szczycie tej góry znajdowało się grodzisko wczesnośredniowieczne. Także w literaturze historycznej dotyczącej Mstowa znajdujemy informacje o grodzisku. Na mapie LIDAR wypłaszczony obiekt posiada kształt w przybliżeniu eliptyczny i jest obwarowany ze wszystkich stron wałem. Także na zdjęciach z drona widać fragmenty nasypów. Nie dziwi więc fakt, że w tak prawie idealnie ukształtowanym obiekcie zaczęto upatrywać grodu mstowskiego – wczesnośredniowiecznego zalążka Mstowa. Mstów położony nad rzeką Wartą jest jedną z najstarszych miejscowości w regionie częstochowskim. Lokalizacja Mstowa w województwie krakowskim (wcześniej w ziemi krakowskiej) datuje się od XIII wieku. W XII i XIII wieku osada Mstów była najznaczniejszym ośrodkiem politycznym i kościelnym w północno-zachodniej Małopolsce, wcześniej zaś funkcjonował, jako czoło opola, zwanego mstowskim, obejmującego swym zasięgiem wsie położone nad górną Wartą (Laberschek, 2006, s. 139; Łatak 2013, s. 5). W lipcu i sierpniu 2015 roku i we wrześniu 2016 roku przeprowadzono na górze Na Wale pierwsze archeologiczne wykopaliskowe badania sondażowe pod kierownictwem autorki artykułu. W marcu 1992 roku teren Mstowa i okolic został spenetrowany jedynie powierzchniowo w ramach programu AZP pod kierownictwem mgr Iwony Młodkowskiej-Przepiórowskiej. Na powierzchni domniemanego grodziska nie znaleziono materiału archeologicznego. Dla sondażowego rozpoznania grodziska założono osiem wykopów archeologicznych, sześć w roku 2015 (nr 1–6) i dwa w roku 2016 (nr 7, 8), cztery w obrębie plateau i cztery przecinające wał. Przebadano powierzchnię 188 m kwadratowych. W profilach wykopów 1, 5, 7, 8 uchwycono przekroje intencjonalnie usypanego nasypu ziemno-kamiennego. Nasyp tworzył siwoczarny popiół, w obrębie którego znajdowały się przepalone brekcje krzemienne o dużej granulacji, i nieliczne, raczej drobne kamienie wapienne, zalegające bezładnie w obrębie warstwy popiołu. W przekrojach nasyp o szerokości 5,0 m i miąższości 0,30–0,65 m posiadał kształty najczęściej nieregularne, miejscami soczewkowate. W jego obrębie nie stwierdzono śladów konstrukcji drewnianych ani większych fragmentów spalonego drewna. Nie zaobserwowano intencjonalnego ułożenia materiału krzemiennego i kamiennego. We wszystkich profilach wykopów przecinających wał zarejestrowano porównywalny charakter budowy nasypu i materiału, z którego został wzniesiony. W trakcie badań pobrano dwie próby do badań laboratoryjnych. W próbach nie stwierdzono obecności makroskopowych szczątków roślinnych. Nie ulega wątpliwości, że materiał, z którego wzniesiono wał, jest substancją powstałą w wyniku działania czynnika termicznego – w bardzo wysokiej temperaturze, o czym świadczą także przepalone, popękane brekcje krzemienne i brak w obrębie warstwy makroskopowych szczątków roślinnych. Przeprowadzone na stanowisku 2 w Mstowie na górze Na Wale archeologiczne badania sondażowe wykluczyły istnienie funkcjonującego na szczycie grodu wczesnośredniowiecznego. Poza nasypem nie stwierdzono żadnych innych śladów konstrukcji, zabudowy i użytkowania tego terenu jako grodziska obronnego. Pomimo tych faktów nie można całkowicie wykluczyć, że góra Na Wale pełniła funkcji refugium. Z tego typu budowlami wczesnośredniowiecznymi mamy do czynienia m. in. w dorzeczu Dunajca (Poleski 2004, s. 162). ; Przeprowadzone badania archeologiczne nie dały odpowiedzi na istotne pytania, kiedy i w jakim celu wzniesiono wał ziemno-kamienny na górze Na Wale. Popiół z zawartością przepalonych kamieni oraz brekcji krzemiennych wskazuje na odpad poprzemysłowy, który wykorzystano do wzniesienia wału. Jest to materiał powstały prawdopodobnie w XIX–XX wieku. Może w zamiarze budowniczych było jedynie powiększenie i wypłaszczenie plateau z użyciem tego surowca (wał usypano na granicy terenu płaskiego ze stromymi zboczami). W czasie usypywania prowadzono także czynności niwelacyjne, o czym świadczy układ warstw. Analizując charakter materiału, z którego wzniesiono nasyp, nasuwa się kolejne przypuszczenie, że może on pochodzić, np. z wapienników. Na początku XX wieku, a być może już w XIX wieku, w okolicach domniemanego grodziska funkcjonowały piece – wapienniki, być może stały nawet na samym wzgórzu. W XIX wieku w Częstochowie i okolicach wapień jurajski był wyłącznym materiałem budowlanym, kiedy to powszechnie zaczęto wznosić kamienne budynki mieszkalne, a nie tylko, jak do tej pory, fundamenty domów, obiekty gospodarcze, a więc znacznie wzrosło zapotrzebowanie na wapno, otwierano dalsze piece wapienne. Idąc tropem pieców do wypału wapna, można postawić kolejną hipotezę – nasyp mógł powstać w wyniku potrzeby usuwania materiału odpadowego z pieca. Problem funkcjonowania wapienników na samej górze i w jej najbliższej okolicy wymaga odrębnych badań specjalistycznych. Należy także podjąć próbę wyjaśnienia, z jakiego okresu pochodzi nazwa góry Na Wale. Wyniki tych badań mogą pomóc określić charakter obiektu, który w chwili obecnej stanowi prawdziwą zagadkę. Badania archeologiczne nie potwierdziły istnienia na górze Na Wale, zwanej też Górą 3. Maja, funkcjonującego grodziska wczesnośredniowiecznego – początków opola mstowskiego należy szukać w innym miejscu.
- In the village of Mstów, in the Częstochowa district, above the surrounding area there is a hill called Na Wale. According to historical records, on top of this hill there was an early medieval settlement. We can find some information about this settlement in historical literature about Mstów. On the LIDAR map the object has an elliptical shape (some researches can see the irony shape), flattened and fortified by shaft on all sides. We can also see the fragments of embankments in the pictures of a dron. It is not suprising, that it was begun to see the original Mstów castle – the early medieval origin of Mstów, in this almost perfectly shaped object. Mstów located on the Warta River is one of the oldest towns in the Częstochowa region. The location of Mstów in the province of Cracow (previously in the land of Cracow )dates back to the 13th century. In the 12th and 13th century Mstów settlement was the most important political and church center in north-western Galicia(Małopolska),which previously had functioned as a forefront of opole, so-called Mstów,covered the range of villages, located by the upper Warta River. In July and August 2015 and in September 2016 it was conducted the archeological research on the Mount Na Wale under the direction of Iwona Młodkowska-Przepiórowska. In March, the area of Mstów and its surroundings were penetrated only within The Archeological Image of Poland programme under the leadership of Iwona Młodkowska-Przepiórowska. No archeological material was found on the surface. To recognize the presumed settlement there were founded six archeological excavations in 2015 and two in 2016, four within the plateau and four across the embankment. The surface of 188 square meters was tested. In excavation profiles 1,5,7, 8 sections of the intentionally mounded terraneous and stony embankment were observed. It was made of black ash and burnt flint breccias were found in the area of it.. The sections of the embankment (max. width of 5,0 m and thickness of 0,30–0,65m) were mostly irregular, in some places lenticular shaped. There were neither traces of wooden structures nor large fragments of burnt wood within it. There was no intentional placement of flinty and stone material. It was recorded in all profiles of the excavation crossing the shaft the comparative character of the construction and the material, from which it was erected. During the studies, two samples were taken to laboratory testing. There weren’t found any macroscopic plant remains in the samples. There is no doubt, that the material from which the embankment was erected, is a substance, that came into being as a result of the thermal factor – at a very high temperature. It is evidenced by blown and cracked flint breeds and lack of plant remains within the macroscopic layers. As a result of archeological researches conducted in Mstów on the site 2 on the Mount Na Wale, it was found, that there hadn’t been a Medieval town on the top of it. Except for the embankment, there weren’t any signs of construction, building or use of the land as a defensive fortification. Despite these facts, it is impossible to exclude completely, that Mount Na Wale was refugium. We have to deal with this type of early medieval structures, among others, in the Dunajec River basin. ; The archeological research did not answer the important questions when and for what purpose the terraneous and stony embankment was built on the Mount Na Wale. Ashes with burned stones and flint fires indicate, that the post–industrial waste were used for the construction of the embankment. This material was probably formed in 19th and 20th century. Perhaps the intention of the builders was only to enlarge and flatten the plateau with this material (the shaft was sprinkled on the border of flat land with steep slopes).The layer structure prove, that the leveling works were carried out during the mounding. When we analyze the nature of the material, from which the embankment was erected, it is assumed that it can come from e.g limestone. At the beginning of the 20th century, and perhaps as early as in the 19th century there were stoves– limestone in the vicinity of the alleged settlement, it could be on the hill itself. In the 19th century in Czestochowa and its surroundings, Jurassic limestone was one and only building material to erect houses, not only their foundations or outbuildings (as it had been earlier). Therefore demand for lime was increasing very fast and limestone furnaces were being open. Concluding these considerations we can put another hypothesis, that the dump could have been erected as a result of the need to remove waste material from the furnace. Separate specialized research should be conducted to explain the problem of limestone functioning. It should be also attempted to explain from what period the name of the Mount Na Wale comes. The result of this study may help to determine the nature of the object, which is a real puzzle at present. Archeological research has not confirmed the existence of an early medieval settlement on the Mount Na Wale (also called the 3th May Mountain).So the origins of Mstów opole should be sought further and elsewhere.