/40_Wagner_Hubert.pdf

			Hubert Wagner (Warszawa) 
Osobotwórczy aspekt czasu wolnego młodzieży 
„ Im człowiek posiada bogatsze 
uiinteresowania, szersze uzdolnienia, 
prezentuje twórczą postawę, tym 
szerzej rozwija swoją osobowość, 
co chroni go przed nudą i pesymiunem" 
M. Winiarski ( 1992) 
W dobie inżynierii genetycznej i kosrniczno-cyfrowej, wchodzącej w zawrot­
nym tempie w XXI wiek, pojawia się wiele zjawisk, które podważają stabilność 
i bezpieczeństwo egzystencjalne członków społeczeństwa. Najczęściej wskazuje się 
na zaburzenia w życiu psychicznym, międzyludzkim i społecznym. Wielopłaszczy­
znowe dyskusje wokół człowieczeństwa stanowią swoistego rodzaju obszar polemik 
nie tylko natury naukowej, ale i politycznej. W aspekcie rozważań dotyczących 
tematu należy postawić pytanie: Co współcześnie w dobie przemian oznacza czło­
wieczeństwo? 
Znaczenie takiego podejścia do tematu podkreśla Z. Augustyński ( 1994, s. 15) 
pisząc, że „niezależnie od tego, co uważalibyśmy za źródła i gdzie upatrywalibyśmy 
istoty człowieczeństwa, zapewne wyraża się ono jako konkretna osobowość, jako 
względnie trwały korelat mniej lub bardziej świadomych regulacji i czynności we­
wnętrznych oraz takich samych zewnętrznych działań. Regulacje te, czynności 
i działania, obok wyposażenia psychosomatycznego jednostki, są pochodną zasobu 
odczuwanych z różnym nasileniem potrzeb, żywionych zainteresowań , wykształco­
nych uzdolnień i umiejętności , wreszcie wyznawalnych poglądów oraz przekonań. 
Tak ukształtowana osobowość jest wynikiem różnych czynników i procesów 
(biologicznych, socjalizacyjnych, wychowawczych, kulturowych). W dużej mierze 
zależy od warunków życia, nauki, pracy, wypoczynku. Czas wolny i sposób jego 
spędzania w znacznym zakresie warunkuje więc rozwój człowieka . To najczęściej 
czas wolny poświęca się swoim zainteresowaniom, twórczości. Można za M. Wi­
niarskim powiedzieć, że „Im człowiek posiada bogatsze zainteresowania, szersze 
uzdolnienia, prezentuje twórczą postawę, tym szerzej rozwija swoją osobowość, co 
chroni go przed nudą i pesymizmem" (M. Winiarski 1992). Gdy mówimy o rozwoju 
osobowości, to mamy na uwadze przeobrażanie, stawanie się istotą doskonalszą, co 
czyni się poprzez nabywanie doświadczeń w trakcie własnego rozwoju psychofi­
zycznego. Interesującym więc zagadnieniem jest rozwój osobowości młodego czło-
386 Hubert Wagner 
wieka w czasie wolnym, który przeznaczony jest do jego własnej dyspozycji, który 
sam według własnej inicjatywy może zagospodarować . 
Spośród licznych definicji „czasu wolnego" za najbardziej odpowiadającą te­
matowi uznałem definicję francuskiego socjologa Joffre Dumazediera, twierdzące­
go, iż „czas wolny jest zespołem zajęć, którym jednostka może się z własnej woli 
poświęcić, albo w celu odpoczynku, albo rozrywki, albo też dobrowolnego udziału 
w życiu społecznym, czy też wreszcie w celu rozwoju własnych, nieskrępowanych 
zdolności twórczych, po uwolnieniu się od obowiązków zawodowych, rodzinnych, 
społecznych". (J. Danecki, 1974, s. 29). Badacze-specjaliści zajmujący się proble­
matyką czasu wolnego podkreślają trzy cechy charakteryzujące ten czas, które 
wskazał J. Dumazedier. Są to dobrowolność, niezarobkowość i przyjemność 
(A. Kamiński, 1965, s. 81 ), z których pierwsza uważana jest za fundamentalną zasa­
dę autentycznego czasu wolnego. 
Ściślej zaś to, co charakteryzuje czas wolny, oddaje nieprzetłumaczalny na ję­
zyk polski termin francuski „le loisir" czy angielski „leisure". Jest to aktywność 
w czasie wolnym, działalność, w której najpełniej realizuje się prawo swobodnego 
wyboru, oznacza zminimalizowany nacisk obowiązków, a zmaksymalizowaną moż­
liwość swobodnego wyboru zajęć. 
Warto podkreślić, iż posiadanie przez młodzież do swojej dyspozycji „czasu 
wolnego", który można zagospodarować zgodnie ze swoimi zainteresowaniami, nie 
jest warunkiem wystarczającym do prawidłowego kształtowania się osobowości 
młodego człowieka. Trzeba przede wszystkim wypełnić ten „wolny czas" treścią 
o odpowiedniej wartości dla rozwoju psychofizycznego dzieci i młodzieży. Nie 
ulega wątpliwości , że aby czas wolny spełniał swoją osobotwórczą rolę, należy 
stworzyć młodzieży odpowiednie warunki do jego wykorzystania. W przeciwnym 
wypadku może oprócz swoich funkcji pozytywnych (twórczej, percepcyjnej, rekre­
acyjnej, uspołeczniającej) pełnić też funkcję szkodliwą (M. Grochociński 1986, 
s. 312). 
Mając na uwadze wspomniane funkcje, należy również pamiętać o tym, iż ro­
dzina (wykształcenie rodziców, sytuacja ekonomiczna, atmosfera panująca w rodzi ­
nie, poziom kultury, miejsce zamieszkania, czy też grupy rówieśnicze mają znaczą­
cy wpływ na formy i wykorzystanie czasu wolnego przez młodego człowieka. 
Dopełnieniem teoretycznych rozważań nad osobotwórczym aspektem czasu 
wolnego są wyniki badań przeprowadzonych wspólnie ze studentami IV roku, kie­
runku Pedagogika, specjalność : pedagogika opiekuńczo-wychowawcza, w okresie 
luty - maj 2000 roku. Badaniom poddano 320 uczniów (186 dziewcząt i 134 chłop­
ców) II i III klas Liceum Ogólnokształcącego w Częstochowie, Warszawie, Zawier­
ciu i Myszkowie. Przedstawione poniżej dane zebrane zostały metodą sondażu dia­
gnostycznego z wykorzystaniem techniki ankiety. Badania miały na celu określenia 
osobotwórczej roli niektórych czynników środowiskowych oraz poznanie form 
i sposobów spędzania czasu wolego preferowanego przez młodzież. Badania 
zamknęliśmy w trzech grupach tematycznych: 
Osobotwórczy aspekt czasu wolnego młodzieży 387 
l. Rodzina i jej wpływ na sposób spędzania czasu wolnego przez młodzież. 
2. Osobowotwórcza funkcja kultury. 
3. Grupy formalne i nieformalne i ich wpływ na kształtowanie osobowości 
młodego człowieka. 
Dla potrzeb referatu z konieczności wybrane zostały tylko niektóre zagadnienia 
dotyczące warunków i sposobów spędzania czasu wolnego przez młodzież. Przede 
wszystkim zwrócono uwagę na udział rodziny w organizacji czasu wolnego dzieci. 
Badania wykazały, że niektóre cechy rodzin młodzieży licealnej stawiają tę grupę 
w dość korzystnej sytuacji w tym względzie. 
Analizując sytuację społeczno-ekonomiczną rodzin badanej młodzieży, jako je­
den z czynników sprzyjających wpływowi rodziny na sposób spędzania czasu wol­
nego, wzięto pod uwagę takie jej elementy, jak: strukturę rodziny, warunki bytowe, 
atmosferę domową, zainteresowanie dzieckiem. Uzyskane wyniki pozwalają stwier­
dzić, że badani w większości pochodzą z rodzin pełnych 77,8%, 17,4% z rodzin 
rozbitych na skutek rozwodu lub separacji, a 4,8% stanowią sieroty. Z wypowiedzi 
większości 68,7% badanej młodzieży wynika, iż rodzice interesują się ich czasem 
wolnym, formą spędzania, organizując go wspólnie z dziećmi, 25,4% rodziców 
interesuje się, ale niezbyt dociekliwie - wystarczy krótka odpowiedź, co się robi 
i gdzie przebywa. Natomiast 5,9% rodziców ma całkowite zaufanie do swoich dzieci 
i spędzanie czasu wolnego pozostawia ich wyborowi. Fakty te pośrednio mogą 
świadczyć o zainteresowaniu rodziców formą spędzania czasu wolnego. Warto pod­
kreślić, że rodzice badanej młodzieży prezentują stosunkowo wysoki poziom wy­
kształcenia. 51,1% posiada wykształcenie średnie, 31,6% - wyższe, 14,3% zawo­
dowe. Badani uczniowie pochodzą w zdecydowanej większości z rodzin inteligenc­
kich, gdzie dziecko ma swoje miejsce w rodzinie i gdzie można zaobserwować 
dbałość rodziców o rozwój zainteresowań swych dzieci. W zdecydowanej większo­
ści znają też rówieśników, z którymi ich dzieci spędzają swój wolny czas. 
Sprzyjające rozwojowi osobowości jest niewątpliwie wykorzystanie czasu wol­
nego na korzystanie z wszelkich dostępnych dóbr kultury. Do wzoru związanego 
z konsumpcją kultury zaliczyłem : wyjście do teatru, kina, filharmonii, obejrzenie 
wystaw, galerii, muzeów. W śród badanej grupy aż 51, 7% młodzieży odpowiedziało, 
iż uczęszcza do kina, 21,3% do teatru, 11,7% - odwiedza galerie, wystawy i muzea. 
Mimo że wyniki tych badań świadczą o umiarkowanym korzystaniu z dóbr kultury, 
to optymizmem napawa fakt, iż w erze komputerów i telewizji jest młodzież - i to 
w znaczącym procencie - która korzysta z tych form spędzania wolnego czasu, które 
znacząco wpływają na kształtowanie wartościowych zainteresowań i rozwój osobo­
wości. Ważną rolę w zachęcaniu do spędzania czasu wolnego poprzez odbiór warto­
ści kultury odgrywa rodzina. 41,3% rodziców docenia walory tak spędzanego przez 
dzieci czasu, a 32,7% stara się przynajmniej od czasu do czasu zorganizować swoim 
dzieciom udział w imprezach kulturalnych. 
Organizacją czasu wolnego zajmuje się także szkoła oraz placówki kulturalno­
-oświatowe. Ich zadaniem jest wspomaganie rodziny w realizacji zainteresowań 
młodzieży. Według E. Trempały, (1998, s. 74) ,,Edukacja równoległa tworzy wa­
runki dla młodej generacji, które wpływają na pełniejszy rozwój sprawności urny-
388 Hubert Wagner 
słowych i zdolności poznawczych, sprzyjają rozwojowi zainteresowań i zamiłowań, 
zachęcają do samokształcenia, wychowują poprzez prezentacje wartości kultury. Jej 
oferty wypełniają wolny czas młodzieży i przygotowują do samodzielnego i poży­
tecznego jej spełniania". 
Do najbardziej typowych form zajęć pozalekcyjnych należą: zajęcia sportowe, 
koła zainteresowań, wycieczki, rajdy, dyskoteki , koncerty. Ale pomimo zapotrze­
bowania na pozaszkolną działalność edukacyjną i kulturalną coraz częściej ulegają 
te zajęcia likwidacj i. Proces redukowania zajęć pozalekcyjnych został usankcjono­
wany zarządzeniami Ministra Edukacji Narodowej z 1992 i 1993 r., którymi ograni­
czono możliwości finansowania z budżetu państwa działalności pozalekcyjnej szkół. 
Przeprowadzone badania wykazują, że mimo ograniczeń zajęcia, które oferuje 
szkoła i placówki pozaszkolne, mają duże powodzenie wśród młodzieży. Wyniki 
badań potwierdziły, że aż 47,6% badanej młodzieży uczęszcza do szkoły na zajęcia 
pozalekcyjne, przeważnie do kół zainteresowań. Natomiast 28,7% badanej młodzie­
ży uczęszcza na zajęcia zorganizowane i oferowane przez Kluby Młodzieżowe, 
Ośrodki, Pałace Młodzieży . 
Zdecydowanie jednak najwięcej czasu wolnego młodzież spędza w grupach 
rówieśniczych - nieformalnych na różnego rodzaju imprezach, dyskotekach, biwa­
kach, wycieczkach, kawiarniach i imprezach sportowych itp. Wśród badanej grupy 
aż 87,4% młodzieży spędza czas wolny, przebywając w grupach nieformalnych. 
Większość ankietowanej młodzieży - 81,4% pozytywnie ocenia czas spędzony 
w grupie rówieśniczej , jak również i przynależność do niej. Dla 61 ,3% z nich to po 
prostu mile spędzony czas, odpoczynek od obowiązków, sposób na rozładowanie 
napięć. 21,4% młodzieży w swojej grupie nieformalnej rozwija zainteresowania 
(sportowe, informatyczne, kolekcjonerskie), 9,7% przyznało, że grupa ma na nich 
tzw. zły wpływ. Czas spędzony w grupie rówieśniczej sprzyja niewątpliwie kształ­
towaniu wielu cech i postaw społecznych oraz kształtowaniu zainteresowań, niesie 
jednak również i niebezpieczeństwo w przypadku, gdy grupa ma charakter dewia­
cyjny. 
Osobowość współczesnego młodego człowieka jest również kształtowana po­
przez oddziaływanie nowoczesnych środków informacji - telewizji, internetu, kom­
putera itp. Korzystanie z tych środków informacji jest najczęstszą formą spędzania 
czasu wolnego przez młodzież licealną. Opierając się na przedstawionych poniżej 
danych, należy stwierdzić, że frekwencja aktywnego uczestnictwa wynosiła blisko 
79,5%, w tym zainteresowanie komputerem (również grami komputerowymi) -
71,4%, telewizją - 89,1%, internetem - 54,6%. Taki sposób spędzenia wolnego 
czasu może przynieść zarówno dobre, jak i złe efekty. Pedagodzy podkreślają za­
równo korzyści płynące z dostępu do informacji (rozwijanie intelektu, niektórych 
ważnych obecnie sprawności) , jak i niebezpieczeństwa płynące nie tylko z informa­
cji niekontrolowanej , ale także z faktu, że ten typ spędzenia czasu wolnego osłabia 
więzi międzyludzkie i nie sprzyja fizycznemu rozwojowi młodego człowieka . 
W skrajnych przypadkach może nawet dojść do uzależnienia od środków informa­
tycznych. 
Osobotwórczy aspekt czasu wolnego młodzieży 389 
Wydaje się jednak, że polska młodzież uczęszczająca do szkół średnich w dużej 
mierze potrafi właściwie korzystać ze swojego czasu wolnego, chociaż nie należy 
lekceważyć faktu, że część z niej wybiera rozrywki nie sprzyjające rozwojowi. Np. 
19,3% przyznaje, że dość często w swoim czasie wolnym pije alkohol, używa nar­
kotyków, spędza czas bezczynnie. Samodzielny wybór nie zawsze bywa więc pra­
widłowy. Wyniki badań potwierdzają potrzebę organizowania, przynajmniej części 
czasu wolnego młodzieży. 
Bibliografia 
Augustyński Z., Rozwój człowieczeństwa a obyczajowość. Rozważania wokół myśli Erazma 
z Rotterdamu, [ w:] Człowieczeństwo iluzja czy rzeczywistość, Częstochowa 1994. 
Błachowicz J., Integracja czy segregacja, ,,Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze" 1995, nr 7. 
Encyklopedia pedagogiczna, Warszawa 1997. 
Grochociński M., Kultura pedagogiczna rodziców, Warszawa 1986. 
Kamiński A. , Czas wolny i jego problematyka społeczno-wychowawcza, Ossolineum, Wrocław 
1965. 
Kowalski S., Socjologia wychowania w zarysie, Warszawa 1974. 
Mika S., Psychologia społeczna, Warszawa 198 I. 
Pamuła S., Metoda analizy zawartości prasy i jej zastosowanie w wybranych tygodnikach, Często­
chowa 1996. 
Przetacznikowa M., Rozwój psychiczny dzieci i młodzieży, Warszawa 1967. 
Trempała E., Pedagogiczna działalność wychowawców nieprofesjonalnych w środowisku lokal­
nym, Bydgoszcz 1998. 
Winiarski M., Zmiany w wychowaniu pozaszkolnym na początku lat 90, ,,Problemy Opiekuńczo­
-Wychowawcze" 1992, nr 8. 
 0001 0002 0003 0004 0005